Luật được ban hành nhằm mục đích: Hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tiếp tục khẳng định bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, Nhân dân là người chủ của đất nước. Bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động và trách nhiệm giải trình của chính quyền cơ sở, cơ quan, đơn vị và doanh nghiệp. Khắc phục những hạn chế, bất cập phát sinh trong thực tiễn thi hành quy định của pháp luật hiện hành về thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Với 06 Chương, 91 Điều, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã quy định những vấn đề trọng tâm về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Ở ba chương 1, 5, 6, Luật đã dành ra 19 Điều về những quy định chung, trách nhiệm tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở và điều khoản thi hành. 

Các Chương 2, 3, 4, bao gồm 72 điều đã quy định cụ thể nội dung, hình thức, cách thức thực hiện dân chủ ở 3 loại hình cơ sở (xã, phường, thị trấn; cơ quan, đơn vị và tổ chức có sử dụng lao động).

Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã quy định cụ thể việc xử lý hành vi vi phạm pháp luật về dân chủ ở cơ sở sẽ bị xử phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự, bồi thường thiệt hại, xử lý kỷ luật; riêng đối với cán bộ, công chức viên chức thì còn phải bồi hoàn theo quy định của pháp luật.

Về công khai thông tin ở xã, phường, thị trấn, So với Pháp lệnh 34 thì Luật Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn bổ sung thêm một số nội dung phải công khai thông tin cho phù hợp với Luật Tiếp cận thông tin. 

Đối với hình thức công khai thông tin, Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở quy định chỉ có 3 hình thức công khai thông tin: Niêm yết công khai tại trụ sở HĐND, UBND cấp xã; Công khai trên hệ thống truyền thanh của cấp xã; Công khai thông qua Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố để thông báo đến nhân dân. Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở ngoài việc kế thừa 03 hình thức công khai thông tin như Pháp lệnh 34, còn bổ sung thêm 06 hình thức công khai thông tin, trong đó có rất nhiều yêu cầu công khai cần phải ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của chính quyền, như: Đăng tải trên cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử của chính quyền địa phương cấp xã; Thông qua mạng viễn thông, mạng xã hội hoạt động hợp pháp theo quy định của pháp luật...

Cùng với yêu cầu của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, trong bối cảnh sự phát triển nhanh chóng của công nghệ. Ban Chỉ đạo Quy chế dân chủ tỉnh đã triển khai giải pháp “Ứng dụng chuyển đổi số, phát huy cao độ quyền làm chủ của Nhân dân”. Bộ giải pháp gồm 03 sản phẩm chủ đạo đó là: Chuyên trang (đóng vai trò như cổng thông tin về dân chủ); Ứng dụng di động và Phần mềm quản trị Quy chế dân chủ. Các sản phẩm được xây dựng trên công nghệ web và ứng dụng di động tiên tiến, dễ dàng sử dụng và cài đặt chỉ với 01 thiết bị di động có kết nối internet, phù hợp trình độ công nghệ hiện nay, dễ dàng được phổ biến và lan tỏa đến người dân. 

Giải pháp kết hợp 2 yếu tố quan trọng: chuyển đổi số và phát huy dân chủ. Hệ thống thông tin về quy chế dân chủ được liên thông, đồng bộ theo cả chiều ngang và chiều dọc. Theo chiều ngang thông tin được liên thông giữa các ứng dụng; theo chiều dọc số liệu thống nhất từ cấp xã đến huyện, tỉnh. Bộ giải pháp đáp ứng trao đổi thông tin đa chiều giữa tất cả các đối tượng chịu sự tác động của công tác quy chế dân chủ: Lãnh đạo, cán bộ, người dân, doanh nghiệp; đáp ứng toàn diện các nghiệp vụ chuyên môn: Thông tin, báo cáo giữa các cơ quan nhà nước; chính quyền cung cấp thông tin công khai, minh bạch đến người dân, doanh nghiệp; người dân phản hồi thông tin đến cơ quan nhà nước thông qua: khảo sát sự hài lòng theo mẫu biểu; cung cấp thông tin, hình ảnh minh chứng để phản ánh, kiến nghị với cơ quan nhà nước.

Bộ giải pháp được triển khai từ tháng 9/2022, đến nay đã đáp ứng yêu cầu đặt ra của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở có hiệu lực từ ngày 01/7/2023. Góp phần đồng bộ dữ liệu; thông tin được lưu trữ, khai thác sử dụng rộng rãi, đảm bảo tính minh bạch, nhanh chóng, chính xác; đồng thời, giảm chi phí thời gian, giấy tờ, dịch vụ bưu chính... Góp phần thay đổi hình thức thông tin, báo cáo của UBND cấp xã; thay đổi biện pháp tiếp cận thông tin công khai của người dân, từ hình thức truyền thống sang tiếp cận thông qua ứng dụng công nghệ, internet. 

Huy Hà